Les agricultures territorialitzades, oportunitats i reptes davant del paradigma agroindustrial

Autors/ores

  • Susana Ramírez-García Universidad Complutense de Madrid. Departamento de Geografía Humana https://orcid.org/0000-0001-7910-7027
  • Olga Inmaculada Mancha-Cáceres Universidad Complutense de Madrid. Departamento de Antropología Social
  • Consuelo Del-Canto-Fresno Universidad Complutense de Madrid. Departamento de Geografía Humana

Resum

Aquest article es planteja dos objectius. El primer és interrogar-se sobre el paper que exerceixen avui les agricultures locals en el desenvolupament sostenible dels espais rurals i en quina mesura construeixen un moviment de tornada de l’agricultura al territori que propicia noves relacions entre tots dos, expressades en maneres diferents de produir, en nous objectius i nous llaços amb el territori. En segon lloc, es reflexiona al voltant de la difícil convivència entre dos paradigmes vinculats a la producció agroalimentària, l’industrial hipermodern, basat en la globalització/mundialització, i el postmodern, basat en l’ancoratge territorial.

Paraules clau

agricultura local, circuits curts alimentaris, segells de qualitat certificada, SIAL, agroecologia

Referències

ACAMPORA, Teresa y FONTE, María (2007). «Productos típicos, estrategias de desarrollo rural y conocimiento local». Opera, 7, 191-212.

ADAM, Alejandro (1828). Tratado de las antigüedades romanas. https://books.google.es/books?id=AmGYDlGRUoMC

BAILEY, Robert (2011). Cultivar un futuro mejor: justicia alimentaria en un mundo con recursos limitados. Oxfam Internacional.

BECCATINI, Giacomo (1979). «Dal settore industriale al distretto industriale. Alcune considerazioni sull’unitá di indagine dell’economia industriale». Rivista di Economia e Politica Industriale, 5 (1), 7-21.

BÉRARD, Laurence y MARCHENAY, Philippe (2006). «Local Products and Geographical Indications: Taking Account of Local Knowledge and Biodiversity». International Social Science Journal, 58 (1), 109-16.

BESSIERE, Jacinthe (1998). «Local Development and Heritage: Traditional Food and Cuisine as Tourist Attractions in Rural Areas». Sociologia Ruralis, 38 (1), 21-34.

BOUCHER, François y MUCHNIK, José (1998). Les agro-industries rurales en Amérique latine. Montpellier: CIRAD.

BOULANGER, Sylvaine y LEGOUY, François (dir.) (2008): «Vins, vignes et vignerons en France et dans le monde». Historiens et Géographes. dosier especial, 404 (mayo/noviembre). Territories du vin [en línea], nº 1. «Pour une redéfinition des terroirs», 9 de diciembre de 2008. http://revuesshs.u-bourgogne.fr/territoiresduvin/document.php?id=318 ISSN 1760-5296

BOWEN, Sarah (2015). Divided Spirits. Tequila, Mezcal, and the Politics of Production. Oakland: University of California Press.

CALLE COLLADO, Ángel; SOLER MONTIEL, Marta; VARA SÁNCHEZ, Isabel (2009). «La desafección al sistema agroalimentario: ciudadanía y redes sociales». En: I Congreso Español de Sociología de la Alimentación. Gijón 28 y 29 de mayo de 2009.

CAMPBELL, Hugh (2009). «Breaking new ground in food regimes theory: Corporate environmentalism, ecological feedbacks, and the ‘food from somewhere’ regime». Agriculture and Human Values, 26 (4), 309-319.

CANTO FRESNO, Consuelo del; RAMÍREZ GARCÍA, Susana (2009). «Développement territorial en zones rurales métropolitaines: rôle des produits agroalimentaires de qualité dans la région de Madrid». Options méditerranéennes, série a: séminaires méditerranéens, 89, 255-270.

CAPPECHI, Vittorio (1987). «Formation professionnelle et petite entreprise: le développement industriel à spécialisation flexible en Emilie-Romagne», Revue Formation et Emploi, 19, 3-18.

CEPAL (2014). Agricultura familiar y circuitos cortos Nuevos esquemas de producción, comercialización y nutrición. Memoria del seminario sobre circuitos cortos realizado el 2 y 3 de septiembre de 2013. Santiago de Chile

CIOLOS, Dacian (2012). «Agriculturas locales y circuitos de comercialización cortos: reforzar la dimensión local de la Política Agrícola Común». Conferencia Agricultura Local y Circuitos de Comercialización Cortos. SPEECH/12/283.

COLINET, Pierre; DESQUILBET, Marion; HASSAN, Daniel; MONIER-DILHAN, Sylvette; OROZCO, Valérie and RÉQUILLART, Vincent (2006). Case Study: Comté Cheese in France. Toulouse: Institut Nationale de la Recherche Agronomique, Unité d’Economie et Sociologie Rurales.

COLONNA, Paul; FOURNIER, Stéphane; TOUZARD, Jean Marc; ABÉCASSIS, Joel; BROUTIN, Cécile; CHABROL, Didier; CHAMPENOIS, Armelle; DEVERRE, Christian; FRANÇOIS, Martine; LO STIMOLO, Danielle; MÉRY, Vanessa; MOUSTIER, Paule y TRYSTRAM, Gilles (2013). «Food systems». En: ESNOUF, Catherine; RUSSEL, Marie y BRICAS, Nicolás (eds.). Food system sustainability: Insights from duALIne. Cambridge: Cambridge University Press, 69-100.

COURLET, Claude; SOULAGE, Bernard y PECQUEUR, Bernard (1993). «Industrie et dynamiques de territoires». Revue d’Économie Industrielle, 64 (2), 7-21.

DESELNICU, Oana; COSTANIGRO, Marco; SOUZA-MONTEIRO, Diogo y MCFADDEN, Dawn Thilmany (2013). «A Meta-Analysis of Geographical Indication Food Valuation Studies: What Drives the Premium for Origin-Based Labels?». Journal of Agricultural and Resource Economics, 38 (2).

FREITAS CAETANO, Silvia; RAMÍREZ GARCÍA, Susana; CANTO FRESNO, Consuelo del (2013). «Red de relaciones, cohesión social y dinámica territorial. El caso de la Denominación de Origen de Vinos de Uclés (Cuenca)». En: RODRÍGUEZ MARTÍNEZ, Francisco (coord.). Desarrollo local en tiempos de crisis: ¿El retorno a los recursos endógenos? Granada: Universidad de Granada, 209-221.

FRIEDMANN, Harriet y MCMICHAEL, Philip (1989) «Agriculture and the State System: the Rise and Decline of National Agricultures, 1870 to the Present». Sociologica Ruralis, 29 (2), 93-117.

FUKUOKA, Masanobu (2009). The One-Straw Revolution: an introduction to natural farming. Nueva York: New York Review of Books.

GONZÁLEZ DE MOLINA, Manuel (2012). «Agroecología y políticas públicas en Europa». Agroecología, 6, 75-88.

GIS-SYAL (2009). Bilan du Groupement d’Intérêt Scientifique Systémes Agroalimentaires Localisés (2001-2007).

GRUPO ETC (2009). «¿Quién nos alimentará? Preguntas sobre las crisis alimentaria y climática». Communiqué, 102.

HERRMAN, Roland y TEUBER, Ramona (2011). «Geographically differentiated products». En: LUSK, Jayson L.; ROOSEN, Jutta y SHOGREN, Jason F. (eds.). The Oxford Handbook on the Economics of Food Consumption and Policy. Oxford: Oxford University Press, 811-842.

IBÁÑEZ, Lindsey (2015). «Beyond inclusiveness: institutions, cooperation and rural development». Canadian Journal of Development Studies / Revue Canadienne d’Études du Développement, 36 (4), 499-515.

IICA (2013). Sistemas Agroalimentarios Localizados (SIAL), una nueva visión de gestión territorial en América Latina: experiencias en territorios de Argentina, Costa Rica, Ecuador y México. México: IICA, CIRAD.

IINUMA, Jiro (1995). Japanese farming: past and present. Tokio: Nobunkyo.

ILBERY, Brian y BOWLER, Ian (1998). «From Agricultural Productivism to Postproductivism». En: ILBERY, Brian (ed.). The Geography of Rural Change. Londres, 57-84.

JANVRY, Alain de y SADOULET, Elisabeth (2005). «Achieving success in rural development: toward implementation of an integral approach». Agricultural Economics, 32 (1), 75-89.

JOSLING, Tim (2006). «The War on Terroir: Geographical Indications as a Transatlantic Trade Conflict». Journal of Agricultural Economics, 57 (3), 337-363.

KERR, William (2006). «Enjoying a Good Port with a Clear Conscience: Geographic Indicators, Rent Seeking, and Development». The Estey Center Journal of International Law and Trade Policy, 7, 1-14.

KNEAFSEY, Moya; COX, Rosie; HOLLOWAY, Lewis; DOWLER, Elizabeth; VENN, Laura y TUOMAINEN, Helena (2008). Reconnecting Consumers, Producers and Food. Exploring Alternatives. Oxford y Nueva York: Berg.

LONGE, Marcia S. de; MILES, Albie y CARLISLE, Liz (2016). «Investing in the transition to sustainable agriculture». Environmental Science & Policy, 55, 266-273.

LÓPEZ GARCÍA, Daniel (2012). Hacia un modelo europeo de Extensión Rural Agroecológica. Praxis participativas para la transición agroecológica. Un estudio de caso en Morata de Tajuña, Madrid. Baeza: Universidad Internacional de Andalucía. Tesis doctoral.

LÓPEZ, Elisabeth y MUCHNIK, José (coord.) (1997). Petites entreprises et grands enjeux: le développement agroalimentaire local. París: L’Harmattan.

MAGRAMA (2012). Canales cortos de comercialización en el sector agroalimentario. Madrid: Ministerio de Agricultura, Alimentación y Medio Ambiente.

MANCHA CÁCERES, Olga y RAMÍREZ GARCÍA, Susana (2014). «Propuestas agroecológicas para un desarrollo sociocomunitario alternativo en Guadalajara. Periferias, fronteras y diálogos». Actas del XIII Congreso de Antropología de la Federación de Asociaciones de Antropología del Estado Español. Tarragona: Universitat Rovira i Virgili, 2643-2665.

MANHIRE, Jon; MOLLER, Hans; BARBER, Andrew; SAUNDERS, Caroline; MACLEOD Catriona; ROSIN, Chris; LUCOCK, Dave; POST, Elizabeth; OMBLER, Franz; CAMPBELL, Hugh; BENGE, Jayson; REID, John; HUNT, Lesley; HANSEN, Paul; CAREY, Peter; ROTARANGI, Stephanie; FORD, Stuart; BARR, Tremane (2012). «The New Zealand Sustainability Dashboard: Unified monitoring and learning for sustainable agriculture in New Zealand». ARGOS Working Paper 8.

MARSDEN, Terry (2004). «Theorizing Food Quality: Some Issues in Understanding its Competitive Production and Regulation». En: HARVEY, Mark, MCMEEKIN, Andrew y WARDE, Alan (eds). Qualities of Food. Manchester: Manchester University Press.

MARSDEN, Terry; SONNINO, Roberta (2008). «Rural development and the regional state: Denying multifunctional agriculture in the UK». Journal of Rural Studies, 24, 422-431.

MCMICHAEL, Philip (2002). «La restructuration globale des systems agro-alimentaires». Mondes en Developpement, 30 (117), 45-54.

MENAPACE, Luisa y MOSCHINI, Gino Carlo (2012). «Quality certification by geographical indications, trademarks and firm reputation». European Review of Agricultural Economics. 39 (4), 539-566.

MILONE, Pierluigi (2014). «Agricultura campesina y circuitos cortos: nuevas tendencias en Europa». En: Agricultura familiar y circuitos cortos. Nuevos esquemas de producción, comercialización y nutrición. Santiago de Chile: CEPAL.

MOLLARD, Amédée (2001). «Qualité et développement territorial: une grille d’analyse théorique à partir de la rente». Économie Rurale, 263 (1), 16-34.

MONLLOR, Neus (2013). «El nuevo paradigma agrosocial, futuro del nuevo campesinado emergente». Polis, 12 (34), 203-223.

MONTASELL DORDA, Josep; CALLAU BERENGUER, Sonia y VILA PASCUAL, Andreu (2014). «Células alimentarias. Un nuevo concepto para re-pensar las prácticas tradicionales de planificación alimentaria. El caso de la región metropolitana de Barcelona». En: PAVÓN GAMERO, David; RIBAS PALOM, Anna; RICART CASADEVALL, Sandra; ROCA TORRENT, Anna; SALAMAÑA SERRA, Isabel y TOUS DE SOUSA, Cristina (eds.). XVII Coloquio de Geografía Rural. COLORURAL. Revalorizando el espacio rural: leer el pasado para ganar el futuro. Girona: Documenta Universitaria, 651-668.

MUCHNIK, José y SAUTIER, Denis (1998). Proposition d’action thématique programmée: systémes agroalimentaires localisés et construction de territoires. Montpellier: CIRAD.

MURAMOTO, Joji; HIDAKA, Kazumasa y MINETA, Takuya (2010). «Japan: finding opportunities in the current crisis». En: GLIESSMAN, Stephen R. y ROSEMEYER, Martha. The conversion to sustainable agriculture: principles, processes, and practices. Taylor & Francis Group, 273-301. http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/es/geographical/952/wipo_pub_952.pdf

PECQUEUR, Bernard (1992). «Territoire, territorialité et développement». En: Industries et territoires: les systèmes productifs localisés. Actes du colloque de Grenoble, IREPD, 71-88.

— (2001). «Qualité et développement territorial: l’hypothèse du panier de biens et de services territorializés». Économie Rurale, 261, 37-49.

PÉREZ, Edelmira (2001): «Hacia una nueva visión de lo rural». En: GIARRACCA, Norma (coord.). ¿Una nueva ruralidad en América Latina? Buenos Aires: CLACSO, 17-29.

PIMBERT, Michel (2008). Hacia la soberanía alimentaria: recuperación de sistemas autónomos de alimentos. Sussex: IIED.

PLOEG, Jan Douwe van der (2008). Los agricultores y los imperios de alimentos, las luchas por la autonomía y la sostenibilidad en la era de globalización. Porto Alegre: UFRGS.

— (2010). Nuevos campesinos, campesinos e imperios alimentarios. Barcelona: Icaria.

PLOEG, Jan Douwe van der y MARSDEN, Terry (2008). Unfolding Webs: The Dynamics of Regional Rural Development. Assen (Países Bajos): Van Gorcum.

PORTER, Michael (1998). «Clusters and the new economics of competition». Harvard Business Review (noviembre-diciembre de 1998).

RENTING, Henk; ROSSING, Walter A. H.; GROOT, Jeroen. C. J.; PLOEG, Jan Douwe van der; LAURENT, Catherine E.; PERRAUD, Daniel; STOBBELAAR, Derk Jan; ITTERSUM, Martin K. van (2009). «Exploring multifunctional agriculture. A review of conceptual approaches and prospects for an integratie transtional framework». Journal of Environmental Management, 90, suplemento 2, 112-123.

RICCHERI, Mariano; GÖRLACH, Benjamín; SCHEGEL, Stephanie; KEEFE, Helen y LEIPPRAND, Anna (2006). Assessing the Applicability of Geographical Indications as a Means to Improve Environmental Quality in Affected Ecosystems and the Competitiveness of Agricultural Products. EC WP3 Project on Impacts of the IPR Rules on Sustainable Development. Ecologic Institute. http://ecologic.eu/sites/files/download/projekte/1800-1849/1802/wp3_final_report.pdf

ROEST, Kees de y MENGHI, Alberto (2000). «Reconsidering ‘Traditional’ Food: The Case of Parmigiano Reggiano Cheese». Sociologia Ruralis, 40: 439-451.

ROMERO, Guiselle (2014). «Agricultura familiar, circuitos cortos y el Programa Nacional de Alimentación Escolar Qali Warma, Perú». En: Agricultura familiar y circuitos cortos: Nuevos esquemas de producción, comercialización y nutrición. Memoria del seminario sobre circuitos cortos, realizado el 2 y 3 de septiembre de 2013. Santiago de Chile: CEPAL.

SABOURIN, Eric; SAMPER, Mario y SOTOMAYOR, Octavio (coord.) (2014). Políticas públicas y agriculturas familiares en América Latina y el Caribe: balance, desafíos y perspectivas. Santiago de Chile: CEPAL.

SCARPA, Riccardo; PHILIPPIDIS, George y SPALATRO, Fiorenza (2005). «Productcountry images and preference heterogeneity for Mediterranean food products: A discrete choice framework». Agribusiness, 21 (3), 329-349.

SCHEJTMAN, Alexander y BERDEGUÉ, Julio A. (2004). Desarrollo territorial rural. Santiago de Chile: Rimisp – Centro Latinoamericano para el Desarrollo Rural.

SCHMITZ, Hubert (1996). «Efficacité collective: chemin de croissance pour la petite industrie dans les pays en développement». En: PECQUEUR, Bernard (dir.). Dynamiques territoriales et mutations économiques. París : L’Harmattan, 73-99.

— (1997). «Collective efficiency and increasing returns». IDS Working Paper, 5.

SHUCKSMITH, Mark (1993). «Farm household behaviour and the transition to postproductivism». Journal of Agricultural Economics, 44, 466-478.

SOLER MONTIEL, Marta; CALLE COLLADO, Ángel (2010). «Rearticulando desde la alimentación: canales cortos de comercialización en Andalucía». En: SOLER MONTIEL, Marta y GUERRERO QUINTERO, Carmen. Patrimonio cultural en la nueva ruralidad andaluza. Sevilla: PH Cuadernos, Junta de Andalucía. Consejería de Cultura, 259-283.

TORJUSEN, Hanne; LIEBLEIN, Geir y VITTERSØ, Gunnar (2008). «Learning, communicating and eating in local food-systems: The case of organic box schemes in Denmark and Norway». Local Environment, 13 (3): 219-234.

TRUBEK, Amy (2009). The Taste of Place: A Cultural Journey into Terroir. Berkeley: University of California Press.

VIVAS, Esther (2014). El negocio de la comida. ¿Quién controla nuestra alimentación? Barcelona: Icaria.

WISKERKE, Johannes. S. C. (2009). «On places lost and places regained: Reflections on the alternative food geography and sustainable regional development». International Planning Studies, 14 (4), 369-387.

Publicades

2016-09-22

Com citar

Ramírez-García, S., Mancha-Cáceres, O. I., & Del-Canto-Fresno, C. (2016). Les agricultures territorialitzades, oportunitats i reptes davant del paradigma agroindustrial. Documents d’Anàlisi Geogràfica, 62(3), 639–660. https://doi.org/10.5565/rev/dag.374

Descàrregues

Les dades de descàrrega encara no estan disponibles.